ادب عشق ورزیدن در گذرگاه تاریخ
عشق یکی از کهن‌ترین ویژگی‌های انسان است. انسان از زمان دمیده شدن روح خدا در وجود گلی خویش عشق را تجربه کرده است از این روست که عشق را می‌توان گره خورده با وجود انسان دانست. تاریخ بشریت پر است از افسانه‌ها و داستان‌های کهن از عشق‌های شیرین یا جدایی‌های تلخ، داستان‌های که نه تنها هیچ گاه کهنه و فرسوده نشده‌اند بلکه همواره در جوامع مختلف تکرار شده‌اند و به عنوان سفیر عشق ورزی یک ملت آداب عاشق بودن را به ملل مختلف آموخته‌اند.
انسان‌ها در طول تاریخ به سبب فطرتی که دارند عشق را طلب کرده اند. این طلب عشق ها در گذر تاریخ برای ملل مختلف به شکل سمبل و نماد در آمده است به گونه ی که هر ملتی روزی را به عنوان روز عشق معین کرده است روزی که در عقبه ی خود تاریخی از عشق ورزی ها وعاشق پیشگی ها را در خود جایی داده است تا به انسان حال و آینده مفهوم عشق را یادآوار باشد و بگوید که انسان بدون عشق هیچ گاه نمی تواند آن مطلوب آفرینشی باشد که خدا آن را اشرف مخلوقات قرار داده است.
از این نظر است که بررسی مختصری از عقبه‌ی تاریخی روز عشق ورزی ملل‌های مختلف می‌تواند ما را در شناخت ویژگی‌های عشق در ادبیات و تفکر هر ملت یاری کند:
ایران : روز سپندارمذگان
اسفندگان (سپندارمذگان) یا جشن مردگیران یکی از جشن‌های ایرانی است که در روز ۵ اسفند برگزار می‌شود. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه آورده است که ایرانیان باستان روز پنجم اسفند را روز بزرگداشت زن و زمین می‌دانستند. اگرچه با تغییر در ساختار تقویم ایرانی در عصر خیام و 31 روزه شدن شش ماه نخست سال این تاریخ امروزه به بیست و نه بهمن تغییر کرده است.
«سپندار مذ» لقب ملی زمین است. یعنی گستراننده، مقدس، فروتن. زمین نماد باروری است چون با فروتنی، تواضع و گذشت، زندگی را به همه زیستمندان هدیه می‌کند. به همین دلیل در فرهنگ باستان اسفندگان را به عنوان نماد تمایلات مادرانه و باروری می‌پنداشتند. از این روی، روز پنجم ماه دوازدهم (اسفند)، «سپندارمذ» یا «اسفندار مذ» نام داشت که جشنی با همین عنوان می‌گرفتند. «سپندارمذگان» یا «اسفندگان» روز زن و زمین است. در این روز مردان به همسر خود هدیه می‌دادند. مردان زنان خانواده را بر تخت شاهی می‌نشاندند و از آنان اطاعت می‌کردند و به آنان هدیه می‌دادند. این یک یادآوری برای مردان بود تا مادران و همسر خود را گرامی بدارند و چون یاد این جشن تا مدت‌ها ادامه داشت و بسیار باشکوه برگزار می‌شد همواره این آزرم و احترام به زن برای مردان گوشزد می‌گردید.
سپندارمزد نگهبان زمین است و از آنجا که زمین مانند زنان در زندگی انسان نقش باروری و باردهی دارد جشن اسفندگان برای گرامیداشت زنان نیکوکار برگزار می‌گردد. ایرانیان از دیر باز این روز را روز زن و روز مادر می‌نامیدند.
همچنین در تاریخ ایران باستان روز دیگری به نام روز مهرگان وجود دارد که فلسفه آن سپاسگزاری از خداوند به خاطر نعمت‌هایی است که به انسان ارزانی داشته و تحکیم دوستی و محبت میان انسان‌هاست. از آیین‌های این روز می‌تواند به دید و بازدید و هدیه دادن به یکدیگر را مورد توجه قرار داد. روز مهرگان که به عنوان روز مهر ورزی و محبت شناخته می‌شود قدمتی بیش از 4 هزار سال دارد و از کهن‌ترین روزهای عشق ورزی است که در طول تاریخ بشریت پاسداشت شده است.
رودکی مشهور به استاد شاعران از بزرگ‌ترین شعرا سده‌ی چهارم هجری قمری درباره جشن مهرگان این‌گونه می سراید که:
ملکا جشن مهرگان آمــــد جشن شاهان و خسروان آمــد
جز به جای ملهم و خرگاه بـــدل بــاغ و بـــوسـتـان آمـــد
مورد برجای سوسن آمـــد بــاز مــی بر جــای ارغــوان آمــــد
تو جوانـمرد و دولت تو جـوان مــی بر بخت تــو جـوان آمــد
غرب: روز ولنتاین
روز ولنتاین، در فرهنگ مسیحی سده‌های میانه و سپس فرهنگ مدرن غربی روز ابراز عشق است. این مناسبت هر سال در روز ۱۴ فوریه (۲۵ بهمن‌ماه و بعضی سال‌ها ۲۶ بهمن‌ماه) برگزار می‌شود. این روز که در عصر حاضر در میان جوامع مختلف فراگیر شده است بر گرفته از سنن روم باستان و مسیحیت می‌باشد. از تاریخچه و دلیل پیدایش روز ولنتاین اطلاعت مستند دقیقی وجود ندارد و هر آنچه امروزه به عنوان داستان روز ولنتاین در میان مردم جهان شهرت دارد در آمیخته با افسانه پردازی است. در یکی از مشهورترین داستان‌ها که به شرح روز ولنتاین می‌پردازد این‌گونه آمده است که: در قرن سوم میلادی که مطابق می‌شود با اوایل امپراتوری ساسانی در ایران، در روم باستان فرمانروایی بوده است بنام کلودیوس دوم که عقاید عجیبی داشته است از جمله اینکه سربازی خوب خواهد جنگید که مجرد باشد. از این رو ازدواج را برای سربازان امپراتوری روم قدغن می‌کند. کلودیوس به قدری بی رحم و فرمانش به اندازه‌ای قاطع بود که هیچ کس جرات کمک به ازدواج سربازان را نداشت.اما کشیشی به نام والنتیوس (ولنتاین)، مخفیانه عقد سربازان رومی را با دختران محبوبشان جاری می‌کرد.کلودیوس دوم از این جریان خبردار می‌شود و دستور می‌دهد که ولنتاین را به زندان بیندازند. ولنتاین در زندان عاشق دختر زندانبان می‌شود. سرانجام کشیش به جرم جاری کردن عقد،با قلبی عاشق اعدام می‌شود...بنابراین او را به عنوان فدایی راه عشق می‌دانند و از آن زمان نماد و سمبلی برای عشق در غرب می‌شود.
کشیش ولنتاین احتمالاً زمانی حدود سال ۲۷۰ میلادی به قتل رسیده است. در حالی که برخی بر این رأی‌اند که روز ولنتاین، سالگرد مرگ یا به خاک‌سپاری ولنتاین است، گروه دیگر معتقدند کلیسای کاتولیک به منظور مسیحی سازی یک سنت باستانی و مشرکانه لوپرکالیا که در روم مرسوم بوده، این تاریخ را برگزیده است. تا اواخر قرن پنجم میلادی در امپراتوری روم جشن لوپرکالیا به مناسبت باروری برگزار می‌شد. در سال ۴۹۸ میلادی، پاپ ژلازیوس یکم برگزاری جشن لوپرکالیا را ممنوع کرد. وی روز ۱۴ فوریه را به عنوان روز ولنتاین اعلام کرد، تا با اعمال مشرکانه مقابله کند.
قدیمی‌ترین یادبود ولنتاین که امروز در دست می‌باشد، مربوط به چارلز، دوک اورلئان است. وی که در پی شکست در نبرد اجینکورت در برج لندن زندانی بود نامه‌ای را در سال ۱۴۱۵ برای معشوقه‌اش نوشت که اکنون در مجموعه دست‌نویس‌های کتابخانه بریتانیایی نگهداری می‌شود.
شرق: روز تاناباتا
'تاناباتا (به ژاپنی: 七夕 Tanabata) به معنی عصر روز هفتم یکی از جشن‌های رایج در کشور ژاپن است. این جشن به مناسبت ملاقات ستاره اوری‌هیمه کرکس نشسته با ستاره هیکوباشی کرکس پرنده برگزار می‌شود. بر اساس افسانه‌ها راه شیری (آمانوگاوا، 天の川) رودخانه‌ای در آسمان است که این دو عاشق را از یکدیگر جدا کرده است و آن‌ها تنها یک‌بار در سال یعنی هفتمین روز ماه هفتم میلادی، اجازه دیدار با یکدیگر را دارند. این جشن در شب برگزار می‌شود. مشابه این جشن در کشورهای چین، کره، ویتنام نیز برگزار می‌شود.
تاناباتا ریشه در جشن چی‌شی (七夕节) یا روز ولنتاین چینی دارد. ستاره کرکس نشسته در ژاپن و چین در افسانه تاناباتا به نام دختر بافنده یا شوکوجو-بوشی یا اوری‌هیمه-بوشی شناخته می‌شود که بافنده‌ای ماهر و دختر سخت‌کوش خدای آسمان است. این دختر با موافقت پدرش با ستاره گاوچران کرکس پرنده یا کنگیو-بوشی که مردی بسیار زحمتکش و سخت‌کوش است، ازدواج می‌کند. شادی زندگی با یکدیگر چنان این دو را مشغول می‌کند که از کار کردن باز می‌مانند. به خاطر این خدای آسمان خشمگین شده در سراسر آسمان رودی از ستاره می‌کشد تا این دو نتوانند یکدیگر را ببینند و تنها در هفتمین روز ماه ژوئیه اجازه دیدار به این زوج را می‌دهد. اما این به شرطی است که در این روز باران نبارد اگر در این روز باران ببارد آب رودخانه افزوده شده ملاقات این دو ناممکن می‌شود.
در این روز هر کس آرزوهای خود را بر روز کاغذ نوشته و بر شاخه‌ای از درخت خیزران که برای تزئین در محل‌های جشن یا منازل تهیه می‌شود، آویزان می‌کند.
سایر ملت‌ها
روز عشق را تقریباً می‌توان به عناوین مختلف در فرهنگ‌های گوناگون جست و جو کرد زیرا که عشق جز سرشت ادمی است و از دیرباز از شیرین‌ترین تجربه‌های نسل بشر بوده است
برخی از برجسته‌ترین آداب و رسوم کهن که در رابطه‌ی با گرامی داشت عشق در سراسر جهان برگزار می‌شود به شرح زیر است :
برزیلی‌ها هم روز عشقشان را به نام روز Dia dos Namorados (روز عاشقان) در 12 ژوئن در شامگاه قبل از تعطیلاتشان جشن می‌گیرند. در این روز دختران اسم خود را به شکل‌های مختلف روی روزنامه مچاله شده یا تکه‌های بریده شده کاغذ نوشته و بیرون می‌اندازند. در نظر آن‌ها هر مردی که روز بعد این کاغذ را بردارد همسر آینده‌شان خواهد بود یا حداقل رابطه دوستانه بینشان برقرار می‌شود! در دیگر کشورهای جنوب آمریکا نیز روزی با نام «روز عشق و دوستی» وجود دارد بیشتر افراد این روز را با فرد مورد علاقه‌شان گذرانده و هدیه محرمانه‌ای نیز به طرف مقابلشان می‌دهند.
در اسکاتلند نیز مهمانی مشابهی برای دختران و پسران مجرد برگزار می‌شود. در این مراسم مسابقه و بازی‌های مختلف برگزار می‌شود تا دختران و پسران با هم آشنا شوند، برای مثال هر فرد تنهایی اسمش را روی تکه ای کاغذ می‌نویسد و این کاغذها درون دو عدد کلاه انداخته می‌شود؛ یک کلاه مخصوص نام خانم‌ها و یک کلاه مخصوص نام آقایان. سپس دو نفر این اسامی را یکی یکی از کلاه‌ها بیرون کشیده و هر دختر با یک پسر شریک شده و بازی یا مسابقه را آغاز می‌کنند.
در زمان‌های گذشته مردم فرانسه رسم عجیبی به نام une loterie de amour داشتند که اکنون ممنوع شده است. زنان و مردان در خانه‌هایی روبروی یکدیگر جمع می‌شدند و در سر یکدیگر داد می‌کشیدند! تا نیمه روز بدین ترتیب سپری می‌شد تا آن‌ها یکدیگر را انتخاب کنند و اگر مردی کسی را انتخاب نمی‌کرد می‌توانست آنجا را ترک کند و بنابراین بعضی دختران تنها می‌ماندند. هنگام تاریک شدن هوا دختران تنها دور هم جمع شده مراسم آتش بازی راه انداخته و پسرانی که به آن‌ها بی‌اعتنایی کرده بودند را نفرین می‌کردند! در نهایت هم دولت فرانسه به دلیل رواج کینه جویی این رسم را ممنوع اعلام کرد.
در بسیاری از کشورها هم نقش هدیه دهنده و هدیه گیرنده در روز عشق کاملاً برعکس است: یعنی زنان وظیفه برگزاری جشن ولنتاین و گرفتن هدیه را دارند در صورتیکه مردان منتظر این روز می‌مانند تا هدیه بگیرند.
حال با آشنا شدن با مختصری از تاریخ برجسته‌ترین روزها که تحت عنوان روز عشق نام‌گذاری شده است با نوع تفکر و دیدگاه برخی ملت‌ها درباره‌ی عشق آشنا شده‌ایم در مقاله‌ی تحت عنوان تفاوت نوع نگاه به عشق در غرب و شرق به شکل دقیق تری به مبانی فکری در نگاه متفاوتی که به عشق وجود دارد پرداخته شده است.
